Mens & Natuur Fiets excursie Leersum 8 juni
In Leersum deed zich 3 jaar geleden een bijzonder natuurfenomeen voor: Een valwind, een fenomeen waar weinig bekendheid mee was in Nederland, noch bij meteorologen noch bij Staatsbosbeheer, of andere natuur organisaties.
Op sommige plekken stuiterde de wind als een bal over de grond. Resulterende in een strook van een paar hectare waar alle bomen neer gemaaid werden om 100 meter verder gewoon staan te blijven en vervolgens weer 100 meter weer allenmaal omver geblazen te worden. De meeste bomen zijn van binnenuit versplinterd geraakt zie foto 1.
Foto 1: Versplinterde boom
Bij vele is daar van buiten niets van te zien. Die bomen staan nog overeind, zien er op het oog goed uit, maar kunnen, doordat de kern versplinterd is, vaak tot ver in de wortels geen water meer opnemen. Ze vallen, nu, 3 jaar verder, of in de komende tijd, alsnog om, of gaan dood door uitdroging. Hout dat volledig is uitgedroogd, rot niet. Schimmels hebben er geen vat op, insecten hebben er, zonder vocht, eveneens geen trek in. Sommige bomen kunnen zo tientallen jaren blijven staan. Soms, zoals de beuk op foto 2, blijft een boom staan maar zijn de bomen eromheen omgevallen en veel van zijn takken ook. Een beuk, die zo in de zon komt te staan verbrand, net zoals een mens een flinke zonnebrand kan oplopen, alleen kan de beuk niet naar binnen , uit de zon, dus hij blijft verbranden. De schors van een beuk, als de typische eindfase donkere bos boom bij uitstek, is te dun voor direct zonlicht.
Foto 2
Typisch voor een beuk is ook dat het hout is opgebouwd met korte vezels, waardoor beukenhout niet splintert. Beuken met valwindschade, hebben wel forse scheuren door de lengte van de boom heen opgelopen. Die scheuren maken, en dat geldt voor heel veel door de valwind beschadigde bomen, dat het bij kap, onvoorspelbaar is welke kant ze op gaat vallen. Hetzelfde geldt voor de 4 meter hoge, als een reuze mikadopuzzel opgestapelde stapel omgevallen bomen. Er zit zoveel spanning opgeslagen in de met geweld neer gesabelde bomen, dat het onvoorstelbaar is hoe ze zich gedragen. Zaag er een stuk in, en een boom kan ineens uitzwiepen, ga er tussen spelen, en God weet hoe ze zich gaan bewegen.
Foto 3
Omdat het gezonde bomen waren die nu verdroogd zijn, functioneren de normale natuurlijk opruim mechanismen (rot, schimmels, insecten, boompaddenstoelen) niet. MAAR… In het valwindgebied vind je vandaag de dag nieuwe soorten die er nooit eerder werden gevonden, die wel profiteren van de uitzonderlijke omstandigheden.
Foto 4
Door Hoofdboswachter/verantwoordelijk ecoloog Chris Hartman werden we per fiets langs verschillende locaties van Boswachterij Leersummer Veld gevoerd, en dan telkens te voet rondgeleid:
Allereerst onderhoudt Staatsbosbeheer de gebieden onder haar beheer , naast direct beheer, ook via pachters met een speciale pachtovereenkomst die er bijvoorbeeld graan op verbouwen, waarbij ze bij overeenkomst niet dieper dan 40 cm de grond in mogen graven, en ze de natuurlijke begroeiing die opkomt in de graanvelden moeten laten staan. Dat levert een wat kleinere maar voldoende graanopbrengst op, waar prima een goede boterham mee verdiend wordt. Natuur en boer gaan zo prima samen. Op een andere plek is in de 19e eeuw een kunstmatig meer aangelegd, cq uitgebreid, of zijn er natuurlijke meertjes, zoals de Henschoterplas, die gevoed worden door kwelwater. Door de overvloedige regenval, staan bosgedeeltes langs de oever onderwater: stilstaand water, dat er na verloop van tijd zwart gaat uitzien doordat alle voedingsstoffen en zuurstof dat in “levend” water zit er door de bomen al uitgehaald zijn, maar het zwarte water als een soort putdeksel het natuurlijk omhoog bruisende kwelwater tegenhoud, waardoor, raar maar waar, de bomen in het water staan, maar toch aan het uitdrogen raken.
Foto 5
Staatsbosbeheer beheert de tegen het dorp aanliggende dorpspercelen: Het Dorpsbos, wandel gebied van de dorpelingen en met het speelbos van de kinderen. Anders dan het Utrechts Landschap, dat wat verder liggende natuurgebieden onder beheer heeft, was de situatie in het dorpsbos een gevaar geworden voor het gebruik dat er van gemaakt werd. Je wil immers geen meerdere tonnen wegende mikadostukjes die spontaan jouw richting uit gaan rollen, of bovenop jou en je hondje terecht komen. De normaal ingeschakelde loonwerkers bedrijven voor boskap waagden zich echter, na deskundige taxatie van de situatie, niet aan deze klus. Het was op zich al een puzzel om de bomen gekapt te krijgen. Een andere puzzel, waar men nu mee te maken heeft, is de natuurbeschermingswetgeving: Een bos wat verloren is geraakt moet binnen 3 jaar herbeplant worden, maar in gebieden waar bijzondere diersoorten huizen, mag de natuur niet verstoord worden. Beiden reglementeringen spreken elkaar tegen in de nieuwe Leersumse situatie. Dus moeten er nu ontheffingen aangevraagd worden voor de stormschade stukken die men ongemoeid wil laten.. Een typisch geval van doorgeschoten bureaucratie. Het Utrechts landschap, minder aan regelgeving gebonden, en verder van het dorp gelegen, heeft loopbruggen over hun stuk aangelegd, “Het Breeveldse Stormpad”, om zo het valbos in zijn eigen aard te behouden, en verder te bestuderen. Staatsbosbeheer heeft dat met een stuk van het bos ook gedaan, maar moest gezien de ligging ingrijpen.
Als excursie van Nivon Utrecht in het kader van het Mens en Natuur-project was het een uitermate geslaagde dag. De deelnemers kwamen uit Utrecht, Amersfoort en Amerongen, vooral voor die laatsten was het een blijde verrassing aan een activiteit in hun omgeving te kunnen deelnemen. Omdat bij de excursie expliciet een fiets nodig was, was het voor de Utrechtenaren een behoorlijke afstand van 2 x 27 kilometer + ter plaatse nog flink rond lopen en fietsen, en haakte iemand uit Hilversum bijvoorbeeld af, en 2 anderen noodgedwongen door gezondheidsklachten. Voor de 10 overgebleven deelnemers bleek het leerzaam en zeer de moeite waard.
Eugene van Well, Juni 2024
